WAS 2022 HET JAAR VAN DE TERUGKEER VAN POLITIEKE INTEGRITEIT?

door Michael Renssen

2022 was een jaar waarin politieke campagnetaal vrijwel onophoudelijk onze huiskamer in denderde. Was het niet via het Politiek24 kanaal, dan toch via de journaals, de actualiteitenrubrieken, de onvermijdelijke talkshows en – last but not least – de vele politieke juice-kanalen en podcasts online. Er waren genoeg politieke thema’s voor de politieke partijen in binnen- en buitenland om zich op te profileren. En dus stonden de partijen het hele jaar in de campagnestand.

Onderwerpen te over. Gebrek aan visie in het verleden over noodzakelijke maatregelen (klimaat, stikstof, energie, inkomensverdeling, enz. enz.) legde immers een bommentapijt waarop het – zeker voor politici die niet betrokken willen zijn bij enige oplossing – gemakkelijk scoren was. Het gevolg heeft u allen kunnen waarnemen: politiek heeft zich ontwikkeld tot een spel waarin het alleen nog maar gaat om communicatief moddergooien, en nog maar nauwelijks over het landsbelang (hoewel dit belang in de gebezigde retoriek vaak centraal staat).

Er is volgens mij nóg een gevolg. Ik kan het niet met cijfers uit peilingen e.d. staven, maar ik vermoed dat de kiezer de buik vol begint te hebben van (vooral) populistische beloftes, die keer op keer niet worden waargemaakt. Politici die zich alleen door hun extreme woorden en niet door hun daden trachten te profileren, raken uit zwang. De grote zwijgende meerderheid, die in vele democratische landen aangetroffen wordt, stelt kennelijk prijs op integere politici. Politieke vertegenwoordigers die de daad bij het woord voegen.

Integriteit

Binnen ons bureau Value@Stake hanteren wij een definitie van integriteit die enigszins afwijkt van de meer gangbare, ethische opvatting. Op deze website kunt u er veel meer over lezen. Bij ons gaat het niet om de moraliteit van personen of organisaties. Niet of ze ‘het goede’ nastreven, want wie bepaalt wat het goede is? Daarover kan juist een heel boeiend (en noodzakelijk) politiek debat worden gevoerd.

In onze opvatting draait integriteit om het creëren van vertrouwen. Mag de kiezer van een politicus verwachten dat hij zijn woorden, zijn beloftes waarmaakt? Dat hij doet wat hij zegt? Dat woord en daad één (ofwel: integer) zijn? Een politicus die dat wél doet, en er vervolgens ook nog aan toevoegt dat er water bij de wijn moet in mogelijke coalitiebesprekingen, zo’n politicus mag zich integer noemen. Hij zet in op vertrouwen van de kiezer én krijgt het zeer waarschijnlijk.

Onzin loont niet

Maar de toon van het politieke debat is in de laatste jaren hoofdzakelijk bepaald door politici die utopische vergezichten voorspiegelen. Die beseffen dat hun doelstellingen niet te verwezenlijken zijn, en daarom de feiten – mild gezegd – enigszins manipulatief voorstellen.

In Frankrijk mocht Macron president blijven. Het had voor Marine Le Pen een fluitje van een cent kunnen zijn om ‘de elitaire man in het Elysée’ omver te blazen. De Franse kiezer besloot, na twee eerdere mislukkingen én na in campagnetijd helder inzicht te hebben gekregen in het gebrek aan realiteitsbesef van het populistische Front National, haar geen vertrouwen meer te geven.

Donald ‘MAGA’ Trump kwam terug aan het politieke front in de campagne voor de midterms, om de door hem gefabuleerde big steal politiek uit te venten. Vrijwel alle trumpistische senaatskandidaten haalden de politieke eindstreep niet. De kiezer vond het wel welletjes en vroeg zich waarschijnlijk af of de Grand Old Party weer eens in het landsbelang kon denken.

Aan de andere kant van de Noordzee zijn de politici, die valse Brexit-beloftes predikten, nu vrijwel allemaal personae non gratae. En de politicus, die daarna economische verzinsels propageerde als de manier om uit de Britse ellende te geraken, heeft inmiddels haar reputatie volledig afgebroken zien worden.

In ons land weet het Forum voor Democratie zo langzamerhand van gekkigheid niet meer welke extreme nonsens aan het volk verkondigd moet worden. De tribunalen, de ‘milde acties van Poetin’, het ter discussie stellen van het geweldsmonopolie van de overheid, het demoniseren van ‘linkse’ politieke partijen, het verketteren van journalisten, rechters, wetenschappers en eigenlijk iedereen met een redelijk en gematigd standpunt. Er moet veel desinformatie van stal worden gehaald om de irreële doelen van deze luidruchtige politieke fractie kracht bij te zetten. De kiezers hebben inmiddels door dat deze doelen totaal onhaalbaar zijn en hebben Baudet c.s. intussen gemarginaliseerd.

Onzin loont niet. Als politicus moet je je ervan bewust zijn, dat kiezers hun stem niet zo maar geven. Politieke beloftes zijn woorden, waaraan je gehouden wordt. Vroeg of laat. En helaas – moeten we constateren – vaak te laat, als veel onheil is aangericht. Er is behoefte aan meer politieke integriteit. Aan ‘het bewustzijn om gedane beloftes te moeten waarmaken’ en ‘het fatsoen om burgers duidelijk te maken dat dat niet altijd kan’.

Existentiële vraag

Binnen onze westers-liberale democratievormen heeft de integriteitskwestie zich ontwikkeld tot een existentieel vraagstuk.

Staan wij toe dat politici voortdurend melden welke volstrekt onuitvoerbare beleidsrichting zij willen inslaan, om vervolgens níet de daad bij het woord te voegen? Willen wij dat politieke leiders zich opstellen als brulapen, die alleen maar uitkramen wat ‘het volk’ graag wil horen, zonder ook maar enigszins rekening te houden met de politieke realiteit binnen een democratische rechtsstaat? En stemmen wij dan toe in een politiek systeem, waarin alleen nog een spel voor de bühne wordt gevoerd? Waar wij geen beleid meer van hoeven te verwachten?

Als de tekenen ons niet bedriegen, zijn kiezers teleurgesteld geraakt in populistische politiek en retoriek, in het extreme fulmineren langs de zijlijn. Er zijn hen nu immers te veel recente voorbeelden bekend van populistische mislukkingen in binnen- en buitenland.

Al met al is 2022 niet het jaar geworden van de terugkeer van politieke integriteit. Maar wél het jaar waarin een hoopvolle ontwikkeling is ingezet, die ruimte biedt aan de terugkeer van integriteit in de politiek, als hét basisbeginsel van democratische representatie. Want integere politici weten dat vertrouwen ontstaat en beklijft bij de uitvoerbaarheid én de uitvoering van constructieve en werkbare ideeën. In het belang van de burgers die zij vertegenwoordigen.